Het is eigenlijk heel oneerlijk, zegt Eline Hoogendijk, projectmanager Energietransitie bij de gemeente Amsterdam. ‘Juist mensen met een huurwoning en een laag inkomen kunnen zich vaak geen zonnepanelen permitteren, terwijl de panelen kunnen bijdragen aan het verlagen van hun energielasten.’ Daar komt bij dat veel zonnepanelen al ver voor het einde van hun levensduur worden vervangen. ‘Zonnepanelen kunnen gemiddeld wel dertig jaar mee’, zegt Eline. ‘Maar vaak worden ze na zeven jaar al vernietigd, bijvoorbeeld omdat nieuwe panelen hogere opbrengsten geven of omdat installateurs het hele systeem vervangen terwijl alleen de bedrading stuk is.’ Voor Amsterdam was één en één twee: met de Energiebank Zon Amsterdam gaat de gemeente afgedankte zonnepanelen gratis plaatsen bij huishoudens met weinig geld.
Van kiloknallers naar hoogwaardige, circulaire panelen
Dat past in een al veel eerder ingezet beleid van de gemeente Amsterdam om zoveel mogelijk daken vol te leggen met zonnepanelen, zegt Eline. ‘Om de doelstellingen van het Klimaatakkoord en de RES te halen, zijn we daar een aantal jaren geleden voortvarend mee aan de slag gegaan. We maakten het bedrijven, scholen, woningcorporaties en verenigingen van eigenaren zo makkelijk mogelijk om panelen te plaatsen. Bijvoorbeeld door mee te doen aan de Schooldakrevolutie, geen leges te rekenen voor zonnepanelen of door te kijken hoe zonnepanelen samen konden gaan met beschermd stadsgezicht.’ Zo liggen er in Amsterdam al relatief veel panelen op daken: de doelstelling van 350 MW in 2025 wordt gehaald.
De volgende stap is om in 2030 550 MW te bereiken. Maar dat moet wel anders, zegt Eline. ‘Zo’n twee en een half jaar geleden werd steeds duidelijker dat zonnepanelen zélf niet erg duurzaam zijn. Ze bevatten schadelijke PFAS, worden soms met dwangarbeid gemaakt, en zijn gemaakt van grondstoffen die moeilijk zijn te recyclen.’ Reden voor de gemeente Amsterdam om het tij te keren, aldus Eline. ‘We willen af van wat ik de ‘kiloknallers’ noem. Het college van B en W bepaalde dat we, met behoud van onze doelstellingen, stap voor stap overgaan naar kwalitatief hoogwaardige zonnepanelen, die op termijn helemaal circulair zijn.’
Energiebank Zon Amsterdam: onderdeel van hergebruikketen
Daartoe zette de gemeente een hergebruikketen op voor zonnepanelen. ‘We doen dat samen met een aantal organisaties en bedrijven’, legt Eline uit. ‘Bijvoorbeeld ZonNext, dat gebruikte zonnepanelen verzamelt om ze een nieuwe bestemming te geven. Wij hebben nu 2.000 panelen bij ZonNext liggen voor hergebruik. Deze panelen worden door een keten van bedrijven gedemonteerd, gereinigd, getest en weer in elkaar gezet voor een tweede leven, dat nog zeker vijftien jaar kan duren.’ In samenwerking met de Metropoolregio Amsterdam (MRA) zoekt de gemeente naar goede bestemmingen voor de tweedehands panelen.
Eén van die bestemmingen is de Energiebank Zon Amsterdam, zegt Eline. ‘Onze wethouder Duurzaamheid, Zita Pels, wil via de energiebank de herbruikbare zonnepanelen inzetten om energiearmoede in de stad aan te pakken. Daarmee slaan we twee vliegen in één klap. We verlagen de CO2-uitstoot én de energierekening van Amsterdammers met een smalle beurs.’
Vastgoedeigenaren krijgen de panelen in bruikleen
De gemeente start binnenkort drie pilots om te kijken hoe dit te organiseren. Kortgezegd komt het erop neer dat vastgoedeigenaren – bijvoorbeeld een woningcorporatie of een stadsdeel – de zonnepanelen van de gemeente in bruikleen krijgen. ‘We onderzoeken daar in de pilots verschillende manieren voor’, zegt Eline. ‘Ook kijken we welke afspraken we moeten maken, onder andere over verzekeringen, en welke checks er moeten zijn. Wat zijn bijvoorbeeld de gevolgen van de bruikleen voor de toeslagen of uitkering van de bewoners? We werken daarbij samen met andere afdelingen binnen de gemeente, zoals Wonen en de afdeling Werk, Participatie en Inkomen.’ Als de deal met de woningeigenaar rond is, gaat de gemeente de bewoners benaderen. ‘Samen met onze energiebespaarservice kijken we welke huishoudens voldoen aan de criteria van de energiebank. Ook volgt nog een schouw door een installateur die controleert of het dak geschikt is voor zonnepanelen.’
Bewoners laagdrempelig interesseren
Cruciaal is of de bewoners die in aanmerking komen, zelf interesse hebben. Zij hoeven niets te betalen voor de panelen, maar moeten wel een overeenkomst tekenen om toestemming te geven voor het leggen van de panelen op hun dak. ‘Komende zomer starten we de eerste pilot’, zegt Eline. ‘Vanaf dan gaan we het geselecteerde gebied in om bewoners te interesseren. Dat vind ik best spannend. Sommige bewoners hebben minder vertrouwen in de overheid. We gaan hen zo laagdrempelig mogelijk uitnodigen om mee te doen en uitleggen dat het hen een flinke kostenbesparing kan opleveren. Ik hoop dat we op een goede respons kunnen rekenen.’
De gemeente wil de komende twee jaar panelen gaan leggen bij 800 tot 1.000 huishoudens en kijken hoe het project daarna, samen met de MRA, kan worden opgeschaald en structureel gefinancierd. Eline: ‘We vragen de bewoners of ze mee willen doen met onderzoek naar hoe zij de zonne-energie gebruiken. Ze krijgen daar van ons een instructie voor, bijvoorbeeld om de vaatwasser of de wasmachine zoveel mogelijk overdag te gebruiken, als de zon schijnt. Zo hopen we inzicht te krijgen in wat het project oplevert, en wat het effect is op de energierekening.’
Begin met kleine stappen
Welke tips heeft Eline voor gemeenten die hier ook mee aan de slag willen? ‘Ga eerst na of en waar er energiearmoede is in je gemeente. Zoek vervolgens contact met ZonNext en de hergebruikketen’, zegt zij. ‘En begin met kleine stappen. Wij starten niet voor niets eerst met pilots om te kijken hoe het werkt. Check vooral ook of je het aankunt als organisatie. Want het kost tijd en menskracht om dit van de grond te krijgen en uit te voeren.’ Geïnteresseerden mogen ook contact opnemen met de gemeente Amsterdam, voegt Eline toe. ‘Wij zijn enthousiast over onze aanpak en we willen onze kennis graag delen, dus als er interesse is, kom ik met plezier een presentatie geven!’
Meer informatie